Truyền kì mạn lục là một tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Dữ. Trong đó, Chuyện Từ Thức lấy vợ tiên là một câu chuyện hay, để lại nhiều ấn tượng sâu đậm trong lòng độc giả bởi giá trị nội dung và nghệ thuật đặc sắc. Tác phẩm đã xây dựng thành công hình ảnh Từ Thức - một trí sĩ ẩn cư nơi thôn dã, mang trong mình tâm hồn thanh cao, yêu thiên nhiên, đất nước và con người. Qua đó, tác giả gửi gắm ước mơ về một cuộc sống tốt đẹp, khát vọng được giải phóng khỏi những ràng buộc của lễ giáo phong kiến hà khắc.
Chuyện Từ Thức lấy vợ tiên xoay quanh cuộc đời và số phận của nhân vật Từ Thức. Chàng vốn là một người tài giỏi, từng làm quan dưới triều Lê, nhưng vì chán ghét cảnh bon chen, đấu đá nơi quan trường nên đã cáo quan về ở ẩn tại núi Hạnh Sơn, phủ Thanh Hóa. Tại đây, chàng đã gặp gỡ Giáng Hương - một tiên nữ xinh đẹp, hiền dịu. Hai người nảy sinh tình cảm và quyết định kết hôn. Tuy nhiên, cuộc sống hạnh phúc của họ chẳng kéo dài được bao lâu. Một lần, Từ Thức trở về kinh đô thăm bạn bè, nhưng khi quay lại thì đã quá muộn, Giáng Hương đã biến mất. Chàng đau khổ, tuyệt vọng, đành trở về núi Hạnh Sơn tiếp tục cuộc sống ẩn dật.
Trước hết, Từ Thức là một người tài giỏi, có học thức uyên bác. Chàng đỗ đạt cao và từng làm quan dưới triều Lê. Tuy nhiên, chàng không màng danh lợi, thích sống cuộc sống tự do, phóng khoáng. Điều này được thể hiện rõ nét qua hành động cáo quan về ở ẩn của chàng. Từ Thức đã lựa chọn rời bỏ chốn quan trường đầy rẫy những bon chen, đấu đá để tìm về với thiên nhiên, với cuộc sống bình yên, thanh thản.
Thứ hai, Từ Thức là một người có tâm hồn thanh cao, yêu thiên nhiên, đất nước và con người. Chàng say mê vẻ đẹp của thiên nhiên, luôn dành thời gian để thưởng ngoạn cảnh sắc tươi đẹp của đất trời. Chàng cũng rất yêu thương và trân trọng những người dân lao động nghèo khổ. Chính vì vậy, chàng đã quyết định giúp đỡ họ vượt qua khó khăn, hoạn nạn.
Cuối cùng, Từ Thức là một người có khát vọng được giải phóng khỏi những ràng buộc của lễ giáo phong kiến hà khắc. Cuộc sống ẩn dật của chàng là một sự phản kháng lại những quy tắc, lễ nghi gò bó của xã hội phong kiến. Chàng muốn được sống một cuộc sống tự do, thoải mái, được là chính mình.
Có thể nói, nhân vật Từ Thức là một hình tượng tiêu biểu cho lớp trí thức đương thời. Họ bất mãn với chế độ phong kiến thối nát, mục ruỗng, khao khát được giải phóng bản thân khỏi những ràng buộc của lễ giáo phong kiến. Nhân vật Từ Thức đã góp phần thể hiện chủ nghĩa nhân đạo sâu sắc của tác phẩm.
Về nghệ thuật, Chuyện Từ Thức lấy vợ tiên là một tác phẩm tiêu biểu cho thể loại truyện truyền kì. Truyện được xây dựng dựa trên các yếu tố hoang đường, kì ảo nhằm thể hiện những tư tưởng, triết lý của tác giả. Các chi tiết hoang đường, kì ảo trong truyện được sử dụng một cách khéo léo, tinh tế, góp phần tạo nên sức hấp dẫn cho câu chuyện. Ví dụ như chi tiết Giáng Hương là một tiên nữ, Từ Thức có thể bay lượn trên bầu trời,... Những chi tiết này vừa tạo nên sự li kì, hấp dẫn cho câu chuyện, vừa thể hiện những ước mơ, khát vọng của con người về một cuộc sống tốt đẹp, hạnh phúc.
Ngoài ra, truyện còn sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, biểu cảm, giúp cho câu chuyện thêm sinh động, hấp dẫn. Cách kể chuyện của tác giả cũng rất hấp dẫn, lôi cuốn, khiến người đọc không thể rời mắt khỏi trang sách.
Nhìn chung, Chuyện Từ Thức lấy vợ tiên là một tác phẩm hay, giàu giá trị nhân văn. Truyện đã thể hiện thành công hình ảnh Từ Thức - một trí sĩ ẩn cư nơi thôn dã, mang trong mình tâm hồn thanh cao, yêu thiên nhiên, đất nước và con người. Đồng thời, truyện cũng thể hiện những ước mơ, khát vọng của con người về một cuộc sống tốt đẹp, hạnh phúc.