2. Bếp lửa

Câu 1 (trang 94 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Bài thơ là lời của nhân vật nào, nói về ai và về điều gì? Dựa vào mạch tâm trạng của nhân vật trữ tình, em hãy nêu bố cục của bài thơ.

Phương pháp giải:

Đọc toàn bài để xác định nhân vật – nhân vật trữ tình/ người cháu và tác giả, về mạch cảm xúc và bố cục bài thơ.

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ là lời của người cháu nói về bà, nói về tình yêu mà bà đã dành cho cháu trong những ngày gian khổ.

- Bố cục (4 phần)

+ Phần 1 (ba dòng đầu): Hình ảnh bếp lửa khơi nguồn cho dòng hồi tưởng, cảm xúc về bà.

+ Phần 2 (bốn khổ thơ tiếp theo): Hồi tưởng những kỷ niệm tuổi thơ sống bên bà và hình ảnh bà gắn liền với hình ảnh bếp lửa.

+ Phần 3 (hai khổ thơ tiếp theo): Suy ngẫm về bà và cuộc đời bà.

+ Phần 4 (khổ cuối): Nỗi nhớ về bà.

Câu 2 (trang 94 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Trong hồi tưởng của người cháu, những kỉ niệm nào về bà và tình bà cháu đã được gợi lại? Em hãy chỉ ra sự kết hợp giữa biểu cảm với miêu tả, tự sự, bình luận trong bài thơ và tác dụng của sự kết hợp ấy?

Phương pháp giải:

Theo hướng dẫn SGK, em tìm ý trả lời.

Lời giải chi tiết:

- Trong hồi tưởng của người cháu biết bao kỷ niệm đã được gợi lại:

+ Nạn đói năm cháu lên 4 tuổi.

+ Tám năm cháu sống cùng bà khi cha mẹ bận công tác.

+ Năm giặc đốt làng, đốt nhà, bà vẫn vững lòng dặn cháu giữ kín chuyện để bố mẹ yên tâm công tác.

- Bài thơ đan xen giữa kể và tả sinh động: tả cảnh bếp lửa chờn vờn trong sương sớm, tả cảnh đói mòn đói mỏi, cảnh làng cháy, đặc biệt là hình ảnh cặm cụi, tần tảo sớm hôm của bà…

-> Tác dụng: thể hiện tình yêu thương, lòng yêu ơn của người cháu đối với bà.

Câu 3 (trang 95 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Phân tích hình ảnh bếp lửa trong bài thơ. Hình ảnh bếp lửa được nhắc đến bao nhiêu lần? Tại sao khi nhắc đến bếp lửa là người cháu lại nhớ đến bà, và ngược lại, khi nhớ về bà là nhớ ngay đến hình ảnh bếp lửa? Hình ảnh ấy mang ý nghĩa gì trong bài thơ này? Vì sao tác giả lại viết "Ôi kì lạ và thiêng liêng bếp lửa"?

Phương pháp giải:

Phân tích lần lượt theo gợi ý trong đề.

Lời giải chi tiết:

- Hình ảnh bếp lửa được nhắc tới 10 lần trong bài thơ.

- Khi nhắc đến bếp lửa, cháu nhớ đến bà vì: hình ảnh bếp lửa đã trở thành biểu tượng do hằng ngày bà luôn nhóm lửa nấu vào mỗi sáng.

- Khi nhắc đến bà, cháu nhớ đến bếp lửa vì: Bà là người đã thắp sáng tình cảm, tình yêu thương.

- Trong bài thơ, hình ảnh đó mang ý nghĩa: tình cảm thiêng liêng giữa bà và cháu.

- Tác giả viết "Ôi! Kì lạ và thiêng liêng - bếp lửa!" vì: bếp lửa đại diện cho tình yêu thương của bà và cháu.

Câu 4 (trang 95 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Vì sao ở hai câu dưới tác giả dùng từ "ngọn lửa" mà không nhắc lại "bếp lửa"? Ngọn lửa ở đây có ý nghĩa gì? Em hiểu những câu thơ trên như thế nào?

Phương pháp giải:

- Hình ảnh bếp lửa luôn gợi nhắc về bà và tuổi thơ.

- Hình ảnh bà, cuộc đời bà gắn với hình ảnh ngọn lửa. Bà là người nhóm lửa, cũng là người giữ lửa

Lời giải chi tiết:

- Tác giả dùng từ ngọn lửa mà không nhắc tới bếp lửa vì bếp lửa được bà nhen lên không chỉ bằng nhiên liệu bên ngoài mà còn có cả ngọn lửa sức sống lòng yêu thương, niềm tin trong lòng bà → hình ảnh ngọn lửa trìu tượng hơn và khát quái hơn.

- Như thế hình ảnh bà trong hai câu thơ trên không chỉ là người nhóm lửa, giữ lửa mà còn là người truyền lửa - ngọn lửa của sức sống niềm tin cho các thế hệ nối tiếp.

Câu 5 (trang 96 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Cảm nhận của em về tình cảm bà cháu được thể hiện trong bài thơ. Tình cảm ấy được gắn liền với những tình cảm nào khác.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ ghi nhớ và phát biểu cảm nhận của em.

Lời giải chi tiết:

- Tình cảm bà cháu trong bài thơ rất sâu nặng.

- Tuổi thơ của cháu đã đi qua theo năm tháng, khoảng cách giữa bà và cháu cũng đã xa vời vợi nhưng cháu chẳng lúc nào quên nhắc nhở về bà.

- Tình yêu, lòng biết ơn của cháu đối với người bà cũng chính là lòng biết ơn đối với gia đình, quê hương, đất nước.

(trang 96 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Viết đoạn văn ngắn nêu cảm nghĩ của em về hình ảnh bếp lửa trong bài thơ.

Phương pháp giải:

Đọc bài thơ và xem lại những gợi ý ở 5 bài tập trên.

Lời giải chi tiết:

     Hình ảnh bếp lửa trong bài thơ gắn với sự tần tảo hi sinh của bà. Bởi thế mà mọi suy ngẫm của người cháu về bà đều gắn liền với hình ảnh bếp lửa. Bếp lửa tượng trưng cho đức hi sinh, sự chở che từ hơi ấm của bà. Bếp lửa gắn liền với niềm vui được sưởi ấm và lớn lên của người cháu. Vì thế mà khi tuổi thơ đã lùi xa, người cháu đã trưởng thành nhưng bếp lửa của người bà thân yêu thì không bao giờ tắt. Nhà thơ đã giữ ngọn lửa thiêng ấy như giữ tài sản quý giá nhất của mình, như cất giữ tuổi thơ nồng đượm tình bà cháu thân thương. Chính ngọn lửa thiêng này đã sưởi ấm cho tác giả suốt cả cuộc đời dẫu có đi khắp chân trời góc bể. Bài thơ sẽ sống mãi trong lòng người đọc bởi hình ảnh thân thương ấy gắn với tình yêu quê hương đất nước.